Çözünme olayı, çözücü ve çözünenin birbiri içinde homojen dağılmasıyla gerçekleşir. Bu olay tanecikler arası çekim kuvvetleriyle ilgilidir. İki maddenin birbiri içinde çözünebilmesi için maddeleri oluşturan tanecikler arası çekim kuvvetinin, çözücü ve çözünen tanecikleri arası çekim kuvvetinden daha zayıf olması gerekir. Örneğin şekerin su içinde çözünmesinin nedeni, şeker molekülleri arası çekim kuvvetinin, su ile şeker molekülleri arası çekim kuvvetinden daha zayıf olmasıdır. Diğer yandan, suya birkaç damla zeytinyağı damlattığımızda çözünme olmadığını görürüz. Bunun nedeni, yağı oluşturan yağ-yağ moleküllerinin ve suyu oluşturan su-su moleküllerinin birbirine sıkı sıkıya bağlanmasıdır. Yağ-su molekülleri arası çekim kuvvetleri, diğerlerine göre zayıf olduğundan çözünme gerçekleşmez.
Çözünme üç ayrı basamakta gerçekleşir:
● Çözücüyü oluşturan taneciklerin birbirinden ayrılması Çözücü moleküllerini veya iyonlarını bir arada tutan bağların kopmasıyla tanecikler birbirinden ayrılır. Bu olay enerji isteyen endotermik bir olaydır.
● Çözüneni oluşturan taneciklerin birbirinden ayrılması Çözünen moleküllerini veya iyonlarını bir arada tutan bağların kopmasıyla tanecikler birbirinden ayrılır. Bu olay da endotermik bir olaydır.
● Çözünen taneciklerinin çözücü tanecikleri tarafından kuşatılması
Çözücü molekülleri veya iyonları, çözünen molekül veya iyonlarının etrafını çevirir. Tanecikler arası etkileşimden dolayı oluşan bağ ile bir miktar enerji açığa çıkar. Bu olay enerji açığa çıkaran ekzotermik bir olaydır.
Genel olarak çözünme, çözücü ve çözünen taneciklerinin benzer yapıda olmasıyla ilgilidir. Bu nedenle “Benzer benzeri çözer.” genellemesi yapılabilir. Taneciklerin yapılarının benzerliği, çözücü ve çözünenin polar veya apolar yapıya sahip olmalarıdır. Genel olarak polar çözücüler polar maddeleri, apolar çözücüler de apolar maddeleri daha iyi çözer. Örneğin apolar yapıdaki benzen molekülleri yine apolar moleküllere sahip olan hekzanı çözer. Diğer yandan benzen, suda çözünmez. Bunun nedeni su moleküllerinin polar olmasıdır. Su molekülleri arasında bulunan hidrojen bağları o kadar kuvvetlidir ki benzen, sıvı hâldeki suyun molekülleri arasındaki etkileşimleri bozamaz ve dolayısıyla çözünme gerçekleşmez.